ژنتیک و بیماری آلزایمر

• موارد نادر بیماری آلزایمر ارثی یا خانوادگی هستند!
• محققان، آزمایش ژنتیکی برای بیماری آلزایمر پراکنده توصیه نمی‌کنند!
• آزمایش ژنتیکی برای بیماری آلزایمر موروثی در برخی موارد در دسترس است!
• آشنایی با ژنتیک آلزایمر
• آنچه باید در مورد آزمایش‌‌های مرتبط با بیماری آلزایمر بدانید!

بیماری آلزایمر یکی از انواع گروه بزرگی از اختلالات است که به نام زوال عقل شناخته می‌شود. بیماری آلزایمر یک بیماری مغزی است که در آن انحطاط پیش‌رونده سلول‌های مغز باعث علائم زوال عقل مانند ازدست ‌دادن حافظه، مشکل در انجام فعالیت‌های روزانه و تغییر در قضاوت، استدلال، رفتار و احساسات می‌شود. این علائم زوال عقل غیر قابل‌برگشت هستند به این معنی که هرگونه ازدست ‌دادن توانایی‌ها برگشتی ندارد. در حال حاضر هیچ درمانی برای بیماری آلزایمر وجود ندارد. بااین‌حال، گزینه‌های درمانی و انتخاب سبک زندگی وجود دارد که ممکن است آن را کندتر کند.

بیماری آلزایمر اغلب به‌ صورت انفرادی و پراکنده است و موارد محدودی از آن به‌ صورت ارثی و خانوادگی است.

• شایع‌ترین نوع آلزایمر به‌ صورت انفرادی و پراکنده می‌باشد که در آن هیچ سابقه بیماری در خانواده بیمار مشاهده نمی‌شود.
• این نوع از آلزایمر به دلیل ترکیب پیچیده‌ای از ژن‌ها و اثر محیط و سبک زندگی ایجاد می‌شود.
• مهم‌ترین عامل برای ابتلا به این نوع از آلزایمر، افزایش سن می‌باشد.
• بیشتر علائم آن پس از 60 تا 65 سالگی قابل‌ توجه است.
• محققان ژن‌های زیادی را یافته‌اند که ممکن است احتمال ابتلا به بیماری آلزایمر پراکنده را افزایش دهد. این ژن‌ها به‌ صورت مستقیم باعث بیماری آلزایمر نمی‌شوند؛ ولی شما را مستعد ابتلا به آن می‌کنند.

موارد نادر بیماری آلزایمر ارثی یا خانوادگی هستند!

• بیماری آلزایمر ارثی، علائمی شبیه بیماری نوع پراکنده آن دارد و می‌تواند در هر سنی ایجاد شود.
• بیماری آلزایمر ارثی کمتر از 5 درصد از کل موارد بیماری آلزایمر را تشکیل می‌دهد.
• به دلیل تغییر در ژن‌های خاص رخ می‌دهد و می‌تواند مستقیماً از والدین به فرزندان منتقل شود.
• تا کنون سه ژن PSEN1، PSEN2 و APP کشف شده‌اند که جهش در هریک از آنها باعث بروز بیماری آلزایمر ارثی، قبل از سن 65 سالگی خواهد شد.
• جهش در این ژن‌ها به‌ ندرت باعث بروز بیماری آلزایمر در افراد 65 سال و بالاتر می‌شود.
• اگر والدین، هر یک از ژن‌های جهش‌یافتهPSEN1 ، PSEN2 و APP را داشته باشند، فرزندانشان 50 درصد احتمال دارد که این بیماری را به ارث ببرند.

محققان، آزمایش ژنتیکی برای بیماری آلزایمر پراکنده توصیه نمی‌کنند!

محققان چندین ژن مستعد ابتلا به بیماری آلزایمر پراکنده را شناسایی کرده اند. با ابن حال، اعتقاد بر این است که یک ژن به نام APOE4 بیشترین تأثیر را بر شانس ابتلای فرد به بیماری آلزایمر پراکنده (Sporadic) دارد. برخی افرادی که نگران ابتلا به بیماری آلزایمر پراکنده هستند ممکن است علاقه‌مند باشند که بدانند آیا حامل ژن APOE4 هستند یا خیر. منتها تست ژنتیک برای بررسی این مورد توصیه نمی‌شود. زیرا افرادی که دارای ژن APOE4 هستند ممکن است هرگز به بیماری آلزایمر مبتلا نشوند و افرادی که ژن APOE4 را ندارند همچنان ممکن است به آلزایمر پراکنده مبتلا شوند.

آزمایش ژنتیکی برای بیماری آلزایمر موروثی در برخی موارد در دسترس است!

آزمایش ژنتیک تنها یک گزینه برای خانواده‌هایی است که سابقه بیماری آلزایمر ارثی در سنین جوانی را دارند.

اگر علاقه‌مند به تست ژنتیکی برای بیماری آلزایمر ارثی در سنین جوانی هستید، در اولین مرحله باید سابقه خانوادگی شما برای این بیماری توسط یک مشاور ژنتیک به طور دقیق بررسی شود تا مطمئن شود الگوی ژنتیکی خانواده شما با این بیماری مطابقت دارد.

اگر این مطابقت تأیید شود، باید از یکی از اعضای خانواده که به بیماری آلزایمر در دوران جوانی مبتلا است، نمونه‌ای از DNA گرفته شود. این نمونه سپس برای بررسی تغییرات در سه ژن PSEN1، PSEN2 و APP مورد آزمایش قرار می‌گیرد.

اگر این عضو از خانواده حامل جهشی در سه ژن PSEN1، PSEN2 و APP باشد، سایر بستگان می‌توانند آزمایش ژنتیکی انجام دهند تا مشخص شود آیا آنها چنین جهشی در ژن‌های خود دارند، حتی اگر هیچ علائمی از بیماری آلزایمر نداشته باشند.

این آزمایش Predictive Genetic Testing  یا تست پیش ‌بینی‌ کننده نام دارد که تنها پس از بررسی‌های مشاور ژنتیک و توصیه او قابل انجام است.

آشنایی با ژنتیک آلزایمر

دو نوع از بیماری آلزایمر وجود دارد:

آلزایمر با شروع زودرس

آلزایمر با شروع دیررس

• آلزایمر زودرس یک بیماری نادر است که معمولاً 10 درصد از افراد مبتلا به آلزایمر را شامل می‌شود. در چنین افرادی، علائم بیماری قبل از سن 65 سالگی، گاهی در اوایل 30 سالگی ایجاد می‌شود، درحالی‌که اکثریت ‌قریب ‌به ‌اتفاق افراد مبتلا به آلزایمر، بیماری دیررس دارند که در سن 65 سالگی یا بعد از آن رخ می‌دهد. سه جهش تک ژنی مربوط به آلزایمر زودرس وجود دارد که در ژن‌های زیر بروز می‌کند:
• ژن پروتئین پیش‌ساز آمیلوئید (APP) روی کروموزوم 21
• ژن پروتئین پرسنیلین 1 (PSEN1) روی کروموزوم 14
• ژن پروتئین پرسنیلین 2 (PSEN2) روی کروموزوم 1

هرکدام از این جهش‌ها به نوبه خود باعث از کار افتادگی پروتئین  APPمی‌شوند که این امر سبب ایجاد پلاک‌های آمیلوئیدی شده که نشانه‌ای از بیماری آلزایمر می‌باشد. ژن‌های دارای این جهش‌های خاص به‌عنوان ژن‌های قطعی یا Deterministic Genes در نظر گرفته می‌شوند، به این معنی که به ‌ارث‌ بردن یکی از ژن‌ها، عملاً نشانه‌ای از آن است که فرد به بیماری آلزایمر مبتلا می‌شود.تحقیقات انجام شده بر روی بیماری آلزایمر با شروع زودرس، به میزان زیادی سبب درک بهتر مراحل ایجاد آسیب مغزی در بیماری آلزایمر با شروع دیررس شده و آنالیزهای ژنتیکی شروع این بیماری در سنین مختلف در یک جمعیت را توجیه کند. همچنین بررسی این بیماران نشان داده است که آسیب‌های مغزی بسیار پیش‌تر از علائم بیماری مانند فراموشی ایجادمی‌شوند.

• اکثر افراد مبتلا به آلزایمر، به نوع دیررس این بیماری مبتلا هستند که در آن، علائم از اواسط 60 سالگی و بعد از آن آشکار می‌شود.محققان ژن خاصی را کشف نکرده‌اند که به‌ صورت مستقیم باعث بروز دیررس بیماری آلزایمر شود. بااین‌حال، ژن APOE( آپولیپوپروتئینE) که روی کروموزوم 19 قرار گرفته است، یکی از ژن‌هایی به شمار می‌رود که باعث افزایش خطر ابتلا افراد به بیماری آلزایمر شده و دارای آلل‌های مختلفی است.
• APOE ε2: آلل نسبتاً کمیابی است که سبب مقاومت در برابر ایجاد بیماری می‌شود و اگر بیماری آلزایمر در فردی که این آلل را دارد ایجاد شود سن بروزش نسبت به فردی با آلل APOE ε4 بسیار بالاتر است.
• APOE ε3: این آلل طبیعی بوده و نه باعث مقاومت به بیماری و نه باعث افزایش خطر برای ایجاد بیماری می‌شود.
• APOE ε4: این آلل خطر ابتلا را در سنین پایین‌ تر افزایش دهد. کسانی که دو ژن ε4 را به ارث می‌برند در مقایسه با کسانی که یک ژن دارند، در معرض خطر بیشتری هستند. محققان تخمین می‌زنند که بین 40 تا 65 درصد از افراد مبتلا به آلزایمر،یک یا دو نسخه از ژن APOE-ε4 دارند.

بنابراین آلل APOE ε4به‌عنوان فاکتور خطر برای بیماری آلزایمر در نظر گرفته می‌شود و خطر ابتلا را در فرد افزایش می‌دهد. بااین‌حال، به ‌ارث‌بردن این آلل به این معنی نیست که فرد قطعاً به آلزایمر مبتلا خواهد شد. در بسیاری از موارد افراد دارای این آلل هرگز به بیماری مبتلا نمی‌شوند و افرادی مبتلا نیز وجود دارند که هیچ آلل APOE ε4 در آنها دیده نمی‌شود. 

آنچه باید در مورد آزمایش‌‌های مرتبط با بیماری آلزایمر بدانید!

دانشمندان طی سال‌های اخیر بیشتر در مورد جنبه‌های ژنتیکی آلزایمرآموخته‌اند و به طور افزاینده‌ای، شرکت‌ها تست‌های ژنتیکی را برای مصرف‌کنندگان ارائه می‌دهند که به آن‌ها امکان می‌دهد تا خطر ابتلا به این بیماری را ارزیابی کنند. با این‌حال هنوز هم نیاز است بیشتر درباره ژن‌های آلزایمر و علل اساسی این بیماری آموخته شود. تعیین اینکه چه کسی در نهایت به  آلزایمر مبتلا می‌شود در اغلب موارد غیرممکن است و درمان برای این بیماری همچنان محدود می‌باشد.

در حال حاضر، دو سازمان پزشکی حرفه‌ای، کالج آمریکایی ژنتیک پزشکی و انجمن ملی مشاوران ژنتیک، دستورالعمل‌های مربوط به تست ژنتیکی آلزایمر را صادر کرده‌اند. دستورالعمل‌هایی که در مجله Genetics in Medicine منتشر شده‌اند، جهت توضیح اشکال مختلف بیماری آلزایمر به کار گرفته می‌شوند و به پزشکان و بیماران کمک می‌کنند تا بهتر بتوانند تعیین کنند که انجام تست‌های ژنتیکی مرتبط با بیماری برای چه کسی سودمند خواهد بود.

علم هنوز در این زمینه نقص‌هایی دارد و تحقیقات بیشتری باید انجام شود، اما متخصصان در حال یادگیری بیشتر در مورد نقش ژن‌ها در بیماری آلزایمر هستند. در تمام موارد، خطر ابتلا به آلزایمر در طول عمر بین 10 تا 12 درصد تخمین زده می‌شود؛ بنابراین به طور متوسط در جمعیت عمومی که تا 75 یا 80 سال زندگی می‌کند، در حدود یک نفر از هر 10 مورد شانس ابتلا به آلزایمر دارد. با داشتن یک مادر، پدر، برادر، خواهر و یا یک خویشاوند نزدیک مبتلا، ریسک ابتلا به بیماری دو برابرمی‌شود.