فاکتورهای ژنتیکی مؤثر در سقط جنین مکرر و تستهای ژنتیک

• تست‌های ژنتیکی در دسترس برای زوج‌هایی با سابقه سقط‌های مکرر
  • کاریوتایپ ژنتیکی:
  • غربالگری ژنتیکی پیش از لانه‌گزینی (PGS):
  • آزمایش بافت جنین
• چگونه ناهنجاری‌های کروموزومی و ژنتیکی منجر به سقط جنین می‌شود؟
  • انواع فاکتورهای ژنتیکی که منجر به سقط جنین می‌شوند
• پیداکردن مسیر بارداری

اعتقاد بر این است که مسائل ژنتیکی (به‌ویژه مشکلات کروموزومی) احتمالاً 60 درصد از سقط‌های خودبه‌خودی جنین را باعث می‌شوند. اکثر این مشکلات در زمان لقاح رخ می‌دهد و عوامل ژنتیکی زمینه‌ای در والدین معمولاً باعث ایجاد این پدیده نمی‌شوند. حدود 4 درصد از زوج‌ها با سابقه سقط مکرر، ناهنجاری‌هایی کروموزومی دارند که ممکن است در بارداری بعدی بروز کند. خوشبختانه آمار نشان می‌دهد که بسیاری از این زوج‌ها بارداری طبیعی دارند. برای بررسی علل سقط مکرر، علاوه بر تست‌های ایمونولوژیکی ناباروری، انجام تست‌های ژنتیک نیز راهی برای آگاهی از اتفاقاتی است که در بدن ما رخ می‌دهد و برخی از آنها احتمالاً بر باروری اثرگذار هستند.

تست‌های ژنتیکی در دسترس برای زوج‌هایی با سابقه سقط‌های مکرر

کاریوتایپ ژنتیکی:

این آزمایش ناهنجاری‌های کروموزومی را که خطر سقط جنین و تولد نوزادی با مشکل ژنتیکی را افزایش می‌دهد، بررسی می‌کند.

• این تست برای چه افرادی پیشنهاد می‌شود؟ زوج‌هایی با سابقه سقط‌هایی متعدد (3 یا بیشتر) که برای بارداری طبیعی یا انجام IVF (لقاح خارج از رحم در محیط آزمایشگاه) برنامه‌ریزی کرده‌اند، کاندید مناسبی برای آزمایش کاریوتایپ ژنتیکی هستند. اگر کمتر از 3 سقط خودبه‌خودی داشته‌اید، اما به دلیل سابقه خانوادگی یا عوامل دیگر احساس می‌کنید در معرض خطر بالایی هستید، این تست گزینه مناسبی برای شما می‌باشد.

غربالگری ژنتیکی پیش از لانه‌گزینی (PGS):

اگر در حال برنامه‌ریزی برای انجام IVF هستید و سابقه سقط جنین دارید، PGS می‌تواند جنین‌های سالم را که احتمال لانه‌گزینی و رشد طبیعی آنها بیشتر است، غربالگری کند.

• این تست برای چه افرادی پیشنهاد می‌شود؟ افرادی که دارای عوامل افزایش‌دهنده ­ی خطر سقط مانند وجود سابقه­ ی خانوادگی برای بیماری‌های ژنتیکی مانند فیبروز کیستیک، اختلالات لخته‌شدن خون، مشکلات باروری وابسته به سن (کاهش سلامت سلول تخم یا اسپرم) و یا ناباروری­ های بدون دلیل مشخص هستند، کاندیداهای مناسبی برای انجام این تست هستند.

آزمایش بافت جنین

برای خانمی که یک سقط را تجربه کرده است و قصد انجام کورتاژ و حذف جنین از بدن خود را دارد، تهیهٔ کاریوتایپ ژنتیکی از بافت‌های جنینی خارج شده از بدن مادر، می‌تواند به مشخص‌شدن مشکل ژنتیکی جنین، کمک کند.

• این تست برای چه افرادی پیشنهاد می‌شود؟ افرادی که هیچ یک از فاکتورهای خطر دیگر، مانند عدم تعادل هورمونی، مشکلات تیروئید، مشکلات ایمونولوژیکی و ضعف رحم را ندارند برای انجام این تست مناسب هستند.

چگونه ناهنجاری‌های کروموزومی و ژنتیکی منجر به سقط جنین می‌شود؟

علل ژنتیکی ازجمله ناهنجاری‌های کروموزومی ممکن است در بیش از 90 درصد از سقط جنین قبل از هفته هشتم، 50 درصد بین هفته‌های 8 تا 11 و 30 درصد بین هفته‌های 16 تا 19 نقش داشته باشد. بااین‌حال، سقط‌های مکرر بیشتر به دلایل غیر ژنتیکی است؛ بنابراین فقط حدود 30 تا 50 درصد از این موارد به دلیل ناهنجاری‌های کروموزومی است.

جهش‌های ژنتیکی از جمله ناهنجاری‌های کروموزومی، می‌توانند عملکرد ژن را مختل کنند. اگر ژن‌های مختل شده برای رشد جنین مهم باشند، می‌تواند رشد جنین را متوقف کرده و منجر به سقط جنین شود. در این شرایط، سیستم ایمنی مادر نیز ممکن است این اختلال در رشد را تشخیص داده و به بارداری پایان دهد.

بیشتر ناهنجاری‌های ژنتیکی که در جنین‌ها یافت می‌شوند از خطاها در هنگام ایجاد سلول‌های تخمک و اسپرم یا بلافاصله پس از لقاح ناشی می‌شوند. این ناهنجاری‌ها که در اکثر سقط‌های زودرس نقش دارند، تصادفی هستند. بسیاری از علل ریشه‌ای این جهش‌های تصادفی را می‌توان از طریق تغییر رژیم غذایی و سبک زندگی برطرف کرد.

در برخی موارد، به‌خصوص درمورد سقط‌های مکرر، یکی از والدین یا هر دو می‌توانند ناقل ژنتیکی برای واریانت‌هایی باشند که در سقط جنین نقش دارند. به‌عنوان‌مثال، جابه‌جایی‌های کروموزومی در 5 درصد از زوج‌هایی که دچار سقط مکرر حاملگی هستند، دیده می‌شود. خوشبختانه اکثر این زوج‌ها در نهایت می‌توانند بارداری سالمی داشته باشند.

انواع فاکتورهای ژنتیکی که منجر به سقط جنین می‌شوند

آنیوپلوئیدی: به معنای داشتن اختلالات عددی در تعداد کروموزوم‌هاست، یعنی فرد دارای تعداد غیرطبیعی کروموزوم است. آنیوپلوئیدی فراوان‌ترین نوع اختلالات کروموزومی در مردان و زنان است و شامل ترانسلوکاسیون کروموزومی، واژگونی و حذف می‌باشد. آنیوپلوئیدی باعث سقط جنین، کاهش میزان لانه‌گزینی رویان در رحم مادر و تولد نوزادی با مشکلات ژنتیکی می‌شود. آنیوپلوئیدی می‌تواند از والدین به ارث برسد و یا در مراحل رشد ایجاد شود. اینکه فرد بتواند حاملگی خود را ادامه دهد و دارای یک فرزند سالم بشود یا خیر، کاملاً بستگی به نوع آنیوپلوئیدی و اقداماتی است که برای آن می‌توان انجام داد. در این موارد مشورت با یک مشاور ژنتیک و متخصص باروری بسیار کمک‌کننده است.

جابه‌جایی متعادل: در 4.5 درصد زوجینی که تجربهٔ سقط مکرر دارند، یکی یا هر دو والد، دارای یک جابه‌جایی متعادل ژنی هستند. در جابه‌جایی متعادل، بخشی از یک کروموزوم دچار شکستگی می‌شود و به ناحیه‌ای از یک کروموزوم دیگر متصل می‌شود. درحالی‌که برخی ناقلین هیچ نشانه‌ای از وجود این اختلال را نشان نمی‌دهند، ولی این اختلال گاهی می‌تواند مشکلات سلامتی جدی ایجاد کند. جابه‌جایی متعادل در یک جنین ممکن است منجر به فقدان، یا داشتن مقادیر اضافی از برخی بخش‌های ژنتیکی شود که نهایتاً ممکن است منجر به سقط جنین شود. حتی برای فردی که حامل چنین جابه‌جایی متعادلی باشد، شانس بالایی برای داشتن یک بارداری سالم وجود دارد. برای چنین فردی، انجام IVF و PGS کمک می‌کند که جنین سالم در رحم کاشته شود و یک بارداری موفق داشته باشد.

جهش در ژن متیلن تتراهیدروفولات ردوکتاز (MTHFR): 30 تا 50 درصد از افراد دارای جهش در این ژن هستند و در اکثر آن‌ها این جهش بی‌خطر است. ولی در برخی افراد این جهش‌ها سبب افزایش خطر بروز سقط خودبه‌خودی، مشکلات سلامتی، بالابودن سطح هموسیستئین و اختلالات بارداری می‌شود. ژن MTHFR برای انجام متیلاسیون برای تبدیل فولات و فولیک‌اسید به شکلی که بدن بتواند از آن استفاده کند ضروری است. واریانت ژنتیکی C667T در ژن MTHFR یک تغییر مشکل‌ساز است و باعث کاهش توانایی 40 تا 60 درصدی بدن برای تولید متیل­فولات است. اگر فردی دارای این واریانت ژنتیکی باشد:

• باید با یک متخصص باروری مشورت نماید.
• باید دارای یک رژیم غذایی غنی از فولات که مناسب افراد حامل جهش در ژن MTHFR است باشد. غذاهای مناسب سرشار از فولات شامل: سبزی‌های خام دارای برگ­های سبز تیره، کنگر، عدس، لوبیا، جگر و آووکادو است. همچنین استفاده از فرم­های فعال ویتامین B کمپلکس مانند: ویتامین B6 ( پریدوکسال 5 فسفات) و ویتامین B12 ( متیل کوبالامین) و همچنین اجتناب از مصرف هرگونه مکمل یا غذای حاوی اسیدفولیک ضروری است. برخی از زنانی که دارای جهش در ژن MTHFR تنها با اعمال چند تغییر در رژیم غذایی و مشورت با متخصص، می­تواند یک بارداری سالم داشته باشد.

اختلالات ژنتیکی لخته‌کننده­­ ی خون، اختلالات انعقادی حین بارداری، فاکتور V لیدن: ترومبوفیلی یک اصطلاح کلی برای شرایطی است که بدن فرد به میزان اضافی لخته­ ی خون می ­سازد. در حالت عادی زنان باردار در خطر بروز اختلالات انعقادی هستند، و بروز این مشکل می­تواند در ارتباط با سقط جنین باشد. دو اختلال رایج در لخته‌شدن خون که با بارداری در ارتباط هستند شامل:

• سندروم آنتی­ فسفولیپید (APS): یک اختلال رایج ترومبوفیلی که غیرژنتیکی، خودایمنی و اکتسابی است و منجر به بروز مشکلات حاملگی می­شود.
• V لیدن: یک اختلال ژنتیکی انعقاد خون که باعث افزایش خطر سقط مکرر جنین و مشکلات بارداری می­شود.

بسیاری از زنانی که دارای اختلالات انعقادی خون هستند، بارداری بی‌خطر را تجربه می‌کنند. بااین‌وجود بررسی وضعیت آنها به دلیل افزایش خطر بروز سقط جنین، مرده‌زایی، انقباض جفتی و محدودیت رشد داخل رحمی بسیار مهم است.

پیداکردن مسیر بارداری

سقط جنین به‌ندرت نتیجهٔ مشکلی است که یکی از زوجین داشته باشند. همچنین هنوز علت بسیاری از موارد سقط جنین به‌خوبی شناخته نشده است. علاوه بر این عوامل غیرژنتیکی متعددی برای بروز سقط جنین وجود دارد که طبیعی یا حاصل مداخلات درمانی هستند.اگر شما چندین سقط را تجربه کرده‌اید و مشکوک به داشتن مشکل ژنتیکی هستید، این را بدانید که بسیاری از زوجین با مشکلات ژنتیکی، می‌توانند بارداری‌های سالم داشته باشند. استفاده از درمان‌های ذهنی برای کاهش استرس، و مشورت با انجمن‌های حامی و مشاوره دهنده بسیار می‌تواند کمک‌کننده باشد.

نویسنده: فاطمه چهارلنگ